Güvenin bu kadar eksildiği bir çağda, biz kime ve neye güvenmeyi seçiyoruz?

Güven, bireylerin, kurumların ve toplumların istikrarlı biçimde işleyebilmesi için vazgeçilmez bir toplumsal sermayedir (Luhmann, 1979). Psikolojik açıdan, belirsizlik altında iş birliğini mümkün kılan bir duygu (Rotter, 1967), sosyolojik açıdan ise toplumun sürdürülebilirliğini sağlayan görünmez bir bağdır (Giddens, 1990). Ancak günümüzde nadir bulunan bir olgu haline gelmektedir.

Ülkeye Duyulan Güvenin Erozyonu

Bir ülkeye duyulan güven, yalnızca siyasi istikrarla ölçülmez; adaletin işleyişi, ekonominin istikrarı, eğitimin kalitesi, sağlık sisteminin erişilebilirliği ve devletin şeffaflığı da bu güvenin temel bileşenleridir. Güven bu alanlarda aşındığında, toplumun hem bireysel hem de kolektif refleksi “tetikte yaşamak” olur.

OECD’nin 2024 Kamu Kurumlarına Güven Raporu, düşük kurumsal güvene sahip ülkelerde vatandaşların kamu politikalarına katılımının ve kurallara uyma oranının %30’dan fazla gerilediğini gösteriyor. Dünya Bankası’nın 2022 Dünya Kalkınma Raporu ise düşük güven ve yüksek yolsuzluk algısına sahip ülkelerde beyin göçünün, yüksek güven düzeyine sahip ülkelere kıyasla çok daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor.

Bu tablo, güvenin kaybının yalnızca bir his değil, doğrudan toplumsal düzeni, ekonomik sürdürülebilirliği ve insan sermayesini etkileyen somut bir kırılma noktası olduğunu gösteriyor. Bu da demektir ki güvenin erozyona uğradığı toplumlarda kurallara uyma motivasyonu azalır, toplumsal dayanışma zayıflar ve beyin göçü hızlanır.

Haber Alma, Tüketim ve Algoritmik Erozyon

Güven krizinin en görünür olduğu alanlardan biri de bilgi ekosistemi. Reuters Institute Digital News Report (2024), sosyal medyadan haber alan kullanıcıların %55’inin hangi bilgiye güveneceğini bilmediğini ortaya koyuyor. Bilgi akışının kontrolü giderek, yalnızca neyi göreceğimizi değil, kime güveneceğimizi de belirleyen algoritmaların elinde. Narayanan (2023), bu algoritmaların etkileşim yaratma potansiyeli yüksek içerikleri öne çıkarırken bilginin doğruluğunu ikinci plana attığını vurguluyor.

Bu ortamda, bir zamanlar güvenin sembolü olan mavi tik doğrulama rozetleri bile ticarileşti. Instagram ve X’in doğrulamayı ücretli hale getirmesi, “en güvenilir influencer” ödülleri, sponsorlu içerikler, ürün tanıtımları ve marka elçiliği kampanyaları dijital güven göstergelerinin nasıl bir pazarlama aracına dönüştüğünün kanıtı. Edelman Trust Barometer (2024) verilerine göre, kullanıcıların %63’ü bir ürün veya hizmet satın alma kararında influencer tavsiyesinden etkileniyor. Ancak çıkar ilişkilerinin şeffaf açıklanmaması, dijital alandaki güvenin de hızla aşınmasına yol açıyor.

Yeniden İnşa Mümkün mü?

Güveni yeniden inşa etmek, yalnızca teknik çözümlerle değil; etik, kültürel ve duygusal bir dönüşümle mümkündür.

• Bireysel düzeyde: Eleştirel düşünce, şeffaf iletişim, tutarlılık.

• Toplumsal düzeyde: Hesap verebilir kurumlar, doğrulanabilir bilgi, medya okuryazarlığı.

• Kültürel düzeyde: Hıza değil derinliğe, tepkiselliğe değil sürekliliğe değer veren normlar.

Kapanış

Güven, bir toplumun hem bağ dokusu hem de kimliğinin taşıyıcı kolonudur. O kolonlar yıkıldığında, geriye ayakta duran ama içinde yaşanmaz hale gelmiş bir bina kalır. Onu yeniden inşa etmek; sağlam kurumlar ve doğru bilgiler kadar, birbirimize gösterdiğimiz dürüstlük, şeffaflık ve iyi niyete de bağlıdır.

Belki de asıl soru şudur: Güvenin bu kadar eksildiği bir çağda, biz kime ve neye güvenmeyi seçiyoruz?

Çok teşekkürler,
Ezel Merin Nalbantoğlu

Kaynakça

• Edelman. (2024). Edelman Trust Barometer 2024. Edelman. https://www.edelman.com/trust/2024/trust-barometer

• Erikson, E. H. (1950). Childhood and society. W. W. Norton & Company.

• Giddens, A. (1990). The consequences of modernity. Stanford University Press.

• Luhmann, N. (1979). Trust and power. Wiley.

• Narayanan, A., Kapoor, S., & Pathak, M. (2023). A precautionary approach to AI governance. Center for Information Technology Policy, Princeton University. https://citp.princeton.edu/publications/a-precautionary-approach-to-ai-governance/

• OECD. (2024). OECD survey on drivers of trust in public institutions 2024 results. OECD Publishing. https://www.oecd.org/en/publications/oecd-survey-on-drivers-of-trust-in-public-institutions-2024-results

• Reuters Institute. (2024). Digital news report 2024. University of Oxford. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2024

• Rotter, J. B. (1967). A new scale for the measurement of interpersonal trust. Journal of Personality, 35(4), 651–665. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1967.tb01454.x

• World Bank. (2022). World development report 2023: Migrants, refugees, and societies. World Bank. https://www.worldbank.org/en/publication/wdr2023