Teorik modeller ve okuryazarlık, filtrenin 'rasyonel' çerçevesini çizer. Ama gerçek dünya, bu temiz kodun her zaman mükemmel çalıştığı bir yer değil. Bazen sistemde beklenmedik 'anomaliler' veya 'bug'lar belirir.

İşte en ilginç anomali:

Bizim "Geleceği Planlama" motorumuzun (Yaşam Döngüsü Hipotezi - LCH) en temel varsayımı neydi? Bireylerin "Sonbahar" mevsiminde, yani emeklilikte, birikimlerini 'tüketeceği' ('tasarrufların çözülmesi').

Ancak, ampirik veriler bu 'rasyonel' kodun her zaman beklendiği gibi çalışmadığını gösteriyor. Özellikle Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık'taki hanehalkı anketleri, net bir çelişki ortaya koyuyor: Emeklilik sonrası tasarruflar beklendiği kadar keskin azalmıyor. Hatta birçok yaşlı hane, emeklilik döneminde dahi tasarruf etmeye devam ediyor.

Bu Bir 'Bug' Değil, 'Özellik': Fırtınanın Kalıcı Etkisi

Bu durum, "Planlama Motoru"nun (LCH) tek başına açıklayamadığı ek motivasyonlara işaret eder: Çocuklarına miras bırakma isteği, yaşlılıkta ortaya çıkabilecek yüksek sağlık masraflarına karşı o "İhtiyat Motoru"nu (PST) devrede tutma veya belirli bir servet seviyesini koruma arzusu.

Ama bu anomali, aynı zamanda bizim "Tasarruf Filtresi" kavramımızın gücünü de kanıtlıyor.

Yaşlı hanelerin tasarrufa devam etmesi, filtrenin "Dönem Etkisi" ('Fırtına') bileşeninin ne kadar kalıcı olduğunun bir kanıtı. Eğer hayatınız boyunca yüksek enflasyon veya ekonomik istikrarsızlık "fırtınaları" tecrübe ettiyseniz, filtreniz gelecekteki belirsizliklere karşı kalıcı olarak 'yüksek ihtiyat' seviyesine ayarlanmış olabilir.

Ve bu kalıcı 'fırtına' ayarı, 'Yaşam Mevsimi'nin (LCH) "artık tüketebilirsin" komutunu geçersiz kılar. "Dönem Etkisi", "Yaş Etkisi"ne baskın çıkar.

Hayat Mevsimlerinin Finansal Haritası: "Ters U" Eğrisi

Bu "Hayat Mevsimleri"ni (LCH) bir grafiğe dökseydik, bu bir düz çizgi olmazdı. Literatürdeki çalışmalar, bu ilişkinin tipik olarak ters U şeklinde bir eğilim sergilediğini ortaya koyar.

Bu, filtremizin 'varsayılan' tasarruf haritasıdır:

İlkbahar (Gençlik Yılları): Kariyerin başı, gelirler düşük, harcamalar (eğitim, ev kurma) fazla. Tasarruf oranları düşük, hatta negatif. Eğrinin başındayız.

Yaz (Orta Yaş): Gelirin zirveye ulaştığı, kariyerin oturduğu "altın yıllar". Emeklilik ve uzun vadeli hedefler için maksimum tasarruf yapılır. Eğrinin tepe noktası burasıdır.

Sonbahar (Emekliliğe Yakın/Sonrası): Gelir akışı durur, birikimler harcanmaya başlar ve tasarruf oranı düşüşe geçer.

Ancak, bu 'rasyonel' eğri bile evrensel bir kural değil.

İşte yine bir önceki bölümdeki o güçlü 'anomali' ile karşılaşıyoruz. Bazı kültürlerde ve ekonomik bağlamlarda, o "fırtına" (Dönem Etkisi) tecrübesi, "Tasarruf Filtresi"nde o kadar kalıcı bir iz bırakmıştır ki, yaşlı haneler "Sonbahar" mevsiminde bile tasarrufa devam eder.

Bu durum, "ters U" eğrisinin son kısmının, teorinin öngördüğü kadar dik bir düşüş göstermesini engeller. Bu da finansal davranışın ne kadar bağlama (ve 'fırtınaya') duyarlı olduğunun bir başka göstergesidir.

Tüm bu katmanlı etkileri—rasyonel teoriler (LCH), kaygı motorları (PST), makro 'fırtınalar' (Dönem Etkisi), okuryazarlık seviyeleri (FL/DFL) ve bu 'anomalileri'—bir araya getirdiğimizde, 'Tasarruf Filtresi'nin tam resmi ortaya çıkar.

Bireyin finansal kararları, aslında geçmişin ve bugünün bir yansımasıdır.

Çok teşekkürler,
Melis Eryiğit Samir